İnsan, kendisine mahsus bünye (yapı) ile meydan gelmiş (mebni) terkip sonucunda oluşan
görünen bedendir (cisim). (İbn Fûrek, Mücerredü Maḳâlât)

“Cennetliklerin en aşağı derecesinde olan bir kimsenin bağ-bahçelerine, hanımlarına, (kendisine verilen) nimetlerine, hizmetçilerine ve karyolalarına / koltuklarına bakma / seyretme (yani kendisine mahsus malikanesinin) alanı bin senelik bir mesafedir. Allah katında en değerli olan kimse sabah-akşam (dünya gözü itibariyle) Allah’ın cemalini müşahede eden kimsedir.” Peygamberimiz daha sonra “Bazı yüzler o gün Rablerine bakarlar.” (Kıyamet, 75/22-23) ayetini okudu. Tirmizi’de (Cennet, 17)

Cennet ehlinden en aşağı derecede olanına ikibin yıllık mesafe büyüklüğünde yer verilir. Yakının gördüğü gibi en uzağını da görür. Orada hanımlarını ve hizmetkarlarını seyreder. (Müsned/2/64)

Ebu Hureyre’den rivayetle Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu: “Cennet ehlinin derecesi en düşük olan için yedi derece vardır. O altıncıdadır, üzerinde yedincisi vardır. Onun için üçyüz hizmetçi vardır. Sabah akşam, altından üç yüz tepsi ile etrafında dolaşırlar. Her bir tepside diğerinde olmayan değişik renkli yemekler var. O kişi şöyle der: -Ya Rabbi! Şayet bana izin verseydin, elbette cennet ehlini yedirirdim ve onları sulardım da yanımda olan şeyden bir şey noksanlaşmazdı. Muhakkak onun için, dünya zevcesinden başka hurilerden olan yetmiş iki zevce vardır. Muhakkak onlardan her birinin turduğu (makam) bir mil miktarı mesafedir.” (Bahrul Medid 7/43)

Bize el- Hakem b. Eban, İkrime’den tahdis etti. O İbn Abbas (r.a.)’dan rivayet ettiğine göre cennetliklerin bineklerini sözkonusu ettikten sonra: "Nereye bakarsan orada pek çok kıymetler ve pek büyük bir saltanat görürsün." (el-İnsan, 20) ayetini okudu. Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, VI, 488'de belirtildiğine göre el-Ba's adlı eserinde Beyhaki rivayet etmiştir. Zehebi de Hakim'i (ravilerinden) Hafs yahi bir ravidir diyerek eleştirmiştir.

"Rabbinin huzurunda durmaktan korkanlar için iki cennet vardır." (Rahman: 46)
Orada bütün mü'minlere iki cennetten daha söz edilmektedir:
"Bu ikisinden başka iki cennet daha vardır. Öyleyken Rabbinin hangi nimetini yalanlayabilirsiniz? Bu cennetler koyu yeşildirler." (Rahman: 62-64) (En Mühim Mesaj; KUR'ÂN - Konulu Tefsir)

Ayet-i kerimede geçen دُونِ “gayr” manasındadır. Bu takdirde ayet-i kerime, her bir ehl-i cennete evvelki iki cennetten gayrı, iki cennet daha verileceğini ifade eder. Yani her bir mü’mine, dört cennet verileceğini tebşir eder.(Semendel Yayınlarından Rahman Suresi’nin Tefsiri)

“Rabbinizin bağışlamasına ve genişliği göklerle yer kadar olan ve müttakiler için hazırlanmış bir cennete doğru yarışırcasına koşuşun!” (Al-î İmran, 3/133)

Ayetten bu genişlikteki cennetin herkes için geçerli olduğunu göstermektedir. Çünkü ayetin başında yer alan “Rabbinizin bağışlamasına…” ifadesi, bir çoğul olmakla beraber, yarışma gruplar arasında değil, fertler arasında olur. Bu sebeple, -kanaatimize göre- buradaki yarış fertlere yöneliktir ve “Yani cennete giren bir kişiye, “Gökler ve yer, kumaş gibi yayılıp birbirine ulanınca cennetin enine bir ölçü olur. Uzunluğunu ise Allah'tan başka kimse bilmez.”

Ayetten bu genişlikteki cennetin herkes için geçerli olduğunu göstermektedir. Çünkü ayetin başında yer alan “Rabbinizin bağışlamasına…” ifadesi, bir çoğul olmakla beraber, yarışma gruplar arasında değil, fertler arasında olur. Bu sebeple, -kanaatimize göre- buradaki yarış fertlere yöneliktir ve “Yani cennete giren bir kişiye, “Gökler ve yer, kumaş gibi yayılıp birbirine ulanınca cennetin enine bir ölçü olur. Uzunluğunu ise Allah'tan başka kimse bilmez.” yorumu da doğrudur.

Derecesi en aşağıda olan cennetliğe bile ufukta görebildiği her yerin, hatta iki katının verileceği, cennette imanı en vasat mümine bile (tüm müminlere) 60 (altmış) dünya yer verilecektir.

Cennet ehlinin cennete amelleri sebebiyle en son girmişine bile
bin yıllık göğe kadar yükselen cennet mekânı verileceği, inciden
çadırlarla bezenmiş, bahâ biçilemeyen, dörtbin kızıl altından kapısı olan
cennetlere sultan kılınacaktır. (Bîcan, Muhammediyye, 3: 673-674)

Hak Teâlâ da, "Her iki cennet (bahçe)de, yemişini verir" (Kehf, 33) buyurmuş ve J& (her ikisi) lafzını müfred getirilmiştir. Dolayısıyla burada zorlanmaya gerek yoktur. Allah Teâlâ'nın İki cennet, yahut sayısız cennetler vermesine engel yoktur. Mana nasıl böyle olmasın ki, Allah Teâlâ, daha sonra yine, tesniye ile, gibi ifadeler kullanmıştır. İkinci mana ise, doğru olandır. Çünkü onlar, iki cennettirler.




"İşte bu cehennem" buyurularak, cehennem azabının marife olarak zikredilmesi, cennetin mükâfaatının ise, "iki cennet" diye nekire (belirsiz) getirilmesi cennet derecelerinin sınırsız derecede çokluğuna, nimetlerinin sayılamayacak kadar fazlalığına bir işarettir. Bir de, azabın en ilerisinin cehennem; mükafaat derecelerinin ilkinin (en küçüğünün) ise cennet olduğunun, cennette girişten sonra, daha nice mertebeler ve lutfu ilahî olarak fazladan verilen sevablar olduğunun anlaşılmasına işarettir.(Er-Râzi, Tefsir-i Kebir)