İSLAMİ DÖNEMDE FAALİYETLERİ VE
AVŞAR DEVLETLER
İslamiyet’in çıktığı ve yayıldığı dönemlerde (570-750) Afşarlar, Iğdır ve Ardahan’a yerleşmişlerdir.[1] Göçten evvelde Oğuz Eli içerisinde kalabalık ve önemli bir boy olan Afşar’lar hakkında X. yy gezginlerinden olan El Makdisi, Türk sınırında Avşar isimli bir köyden bahsetmektedir.[2] Kaşgarlı Mahmut’ta “Sir-derya bölgesinde ve bu bölgelerin kuzeyinde yaşayan Türkmenlerden, ırmak kıyısında yerleşik hayat süren, çiftçilik ve tüccarlıkla uğraşan, yatuk (tembel) adı verilen Oğuzlardan bir kısmı Afşarlardandır” demektedir.[3]
Avşar Türkmenleri de, diğer Oğuz - Türkmen boylarıyla birlikte Müslümanlığı kabul etmişler, XI. yy’ da Selçuklu İmparatorluğunun kuruluşundan sonra Orta Asya’dan tamamen koparak 1130 yılında Salurlar ile birlikte İran, Irak, Suriye ve Anadolu’ya göç ederek yurt tutmuşlardır. Afşarların bu göç olayı sonucu Anadolu’da yer adı olarak Kayı’dan sonra ikinci sırada olması (86 yer adı) Anadolu’nun fetih ve iskanında en önemli boylardan biri olduğunu gösterir. Nitekim, Erzurum’un güneydoğusunda bulunan Cunni mağarasında 12 Oğuz boyuna ait damgalar bulundu ki bunlardan birisi Afşar boyuna aittir.[4] Afşarlar bu fetih sırasında sadece askeri değil, dini yönden de mücadele vermişler ve Anadolu’yu bir İslam beldesi yapmışlardır. Ahmet Yesevi’nin müritlerinden olan ve Niyazabat’ta (İran) türbesi bulunan Avşar Baba [5] isimli Yesevi şeyhini tanıyoruz ki Anadolu’da da Afşarlara mensup bu derviş-gazilerden bulunduğunu kolayca tahmin edebiliriz.
Selçuklular zamanında faaliyetleri ile kaynaklara geçmiş 3-4 boy vardır ki birisi Afşarlardır. Afşarların kitle halinde Ön Asya’ya gelmeleri Aksungur ve oğlu İmadeddin Zengi ile XI. yy sonlarına doğrudur ve kuzeyde Suriye ve Irak’ta hakim olmuşlardır. Diğer bir kitle de XII. yy başlarında Arslan ve Küştogan idaresinde İran’ın Huzistan bölgesinde 40 yıldan fazla beylik sürmüşlerdir.[6] Harzemşahlar zamanında da Afşarların çok kalabalık ve zengin bir kabile olduğunu ve Hemedan-Ahlat bölgelerinde yaşadıklarını Celaleddin Harzemşah’ın bunlardan yüklü ganimet aldığını görüyoruz.[7] Adıyaman’ın Besni ilçesi ve çevresine ilk gelip yerleşenler de bu Avşarlardan bir gruptu ki (1200 civarı) hala ilçe merkezinde yaşayan Afşarlar ile çevre bazı köylerde yerleşmiş olan Hüveydi Aşireti bunların torunudur.[8] Bunun yanında Afşarlardan bazı grupların ise hemen güneydeki Gaziantep’in Araban ilçesinde yerleştiğini biliyoruz. Bunlar halen yoğun olarak Araban’da varlıklarını sürdürmektedirler.[9]
Celaleddin Harzem-Şah ile birlikte Anadolu’ya gelen Avşarlardan bir boy da Malatya’da yerleşmiş, sonra batıya göç ederek Kütahya’da Germiyan Beyliğini kurmuştur. Germiyanlıların henüz Malatya civarında iken, Elazığ ve Tunceli bölgesine de yerleştiklerini anlıyoruz. [10] Günümüzde Elazığ’a bağlı Keban, Baskil ve Ağın ilçelerinde yapılan dil çalışmaları da bölgede Afşar dil özelliklerinin etkin olduğunu göstermektedir.[11] Malatya bölgesinde yapılan dil çalışmaları ise Afşar dil özelliklerinin birinci sırada olduğunu ortaya koymuştur. Bu bölgede Dulkadırlı Avşarlarının da yerleştiğini söyleyelim.[12] 1560’lı yıllarda Malatya yöresinde bazı Avşar obalarına ait yer adlarına tesadüf edilmesi bu açıdan önemlidir. Eslemez (Kiçik Hacılı), Bahri (Cubas, Muşar, Kederbeyt ve Keysun. Sonuncu köy halen Besni ilçesinde varlığını sürdürüyor), Avşar (Argavun ve Pağnik), Delüler (Karahisar), Recep (Pağnik), Selman-ı Süfla ve Ulya (Kiçik Hacılı).[13]
Anadolu’da kurulan Danişmentli Beyliği[14] ile Artuklu beyliklerinde de[15] Afşarlar faaliyet göstermişlerdir. Zengilerin yıkılmasıyla Anadolu’nun güneyine göç eden Afşarlar burada Karaman-oğulları Devletini kurmuş ve bir kısmı Dulkadırlı Beyliği’nin kuruluşuna da destek vermişlerdir.[16] Giresun’u 1397’de fetheden Bayram Beyin torunu Süleyman zamanında Ordu yöresine önemli miktarda Avşarında yerleştiğini görüyoruz.[17] Diğer taraftan Afşar oymakları Giresun, Alucra (Giresun), Şiran (Gümüşhane), Suşehri (Avşar ve Akşar köyleri ile havalisine ve Tamzara bölgesine) civarına önemli ölçüde iskan edildi.[18] Nitekim, Şebinkarahisar’da bulunan Afşar Tepe ile Herek Dağı adlarını buradan almıştır. Giresun türkülerinden biri de Avşarlı adını taşır. Ramazan-oğulları Beyliğinin kurucusu Ramazan Bey, Çukurova bölgesindeki Afşarları Uzun yayla ve Rum Nahiyesine yerleştirmişti.[19] Afşarlar, Kara-koyunlu ve Ak-koyunlu Devletleri içerisinde önemli roller oynadılar.[20] Akkoyunluların Fırat havzasına inmesiyle (1350’li yıllar) aralarında bulunan Afşarlar, Malatya ve Adıyaman’da yerleştiler. Adıyaman’ın Besni ilçesine yerleşenlerin bir kısmı baskılar sonucu kaçarak Bafra’dan gemilerle Kafkasya’ya gitmişlerdir.
Anadolu Afşarları, Safevi Devleti’nin kurulmasını müteakip kalabalık bir şekilde İran’a gitmiş ve büyük bir güç kazanmışlar, neticede bunlardan Nadir Şah, Safeviler’in yerine Afşar hanedanlığını kurmuştur. 16.yy’da Muş, Ahlat, Malazgirt, Doğu Beyazıt hattına da önemli miktarda Afşar yerleşmiştir.[21] Denilebilir ki, bu zamanlarda Anadolu, İran, Kafkasya, Irak-Suriye ve diğer bölgelerde Afşar Türkmenlerini görmemiz mümkün olduğu gibi, bulundukları devletlerin siyasi yapılarını da etkilemekteydiler. Avşarların özellikle Batı Türkleri arasında bu kadar etkili olması Türk müziğine de yansımıştır. Türk halk müziğinde üç büyük tarz vardır. Bunlardan biri kuzey sahasını içine alan (Kırım-Kafkas) Kereyli, diğeri doğu bölgelerini kapsayan (İran-Azerbaycan-Irak) Bayatı iken Anadolu’da söylenen tarza Avşari denilmektedir. Üstelik Anadolu’da halk müziği düzenine Türkmen Düzeni yada Avşar Düzeni denilmektedir.
Avşarlar bu bilgilerden anlaşılacağı üzere, rahmetli Faruk Sümer’in ifadesiyle tarihimizde devamlı rol oynamış tek Oğuz boyudur. Bu bakımdan hiç bir Oğuz boyu onunla mukayese edilemez.
Afşarların Ön Asya’ya yerleşmede nüfuslarının çok ve etkinliğinin devamlı olduğunu görüyoruz. Böyle bir yapıya sahip bir boyun devlet kuramaması düşünülemez. İşte Afşarlarda muhtelif zaman ve mekanlarda bir çok devlet, beylik ve hanedanlıklar kurmuşlar, bir çok mühim olaylara karışmışlar ve adlarını zamanımıza kadar yaşatmışlardır.
Kurdukları Devletler
1. Musul Atabeyleri (1127-1262)
2. Şumla ve Devleti (1155-1195)
3. Karaman-Oğulları Devleti (1250-1487)
a) Alaiye Beyliği (1293-1471)
b) Trablusgarp Karamanlı Hanedanı (1711-1835)
4. Germiyan-Oğulları (1260-1429)
5. Denizli Bölgesi
6. Kuzey Suriye, Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi
7. Sevindik Han ve Avşar Beyliği (1482 ?-1534)
8. İran Afşarları
a. Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Devleti’nde Afşarlar
b. Safevi Devleti’nde Afşarlar
Şah İsmail Devri (1501-24)
Tahmasb Devri (1524-76)
İsmail II. (1576-77) ve Muhammet Devri (1577-87)
Abbas Devri (1587-1628
a. Gündüzlü
b. Araşlu
c. Usalu
ç. Eberlü
d. Alplu
e. İmanlu
f. Çoban-Oğlu ve Kör-Oğlu
Urmiye Afşarları
Hamse Afşarları
Kirman Afşarları
Horasan Afşarları
9. Nadir Şah ve İran’da Afşar İmparatorluğu (1736-1804)
10. Karabağ Hanlığı (1748-1828)



[1] Naci Aşkun, “Tarih Ve Bilim Kürtlerin Turanlı Olduğunu İspatlamakta”, TK, Mayıs 1982, s.229, s.448
[2] V. Bartold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, TTK, Ankara 1990, s.126
[3] Avşar Maddesi, Meydan Larousse, Cilt I, s.122
[4] Hamit Zübeyr Koşay, Erzurum Ve Çevresinin Dip Tarihi, TKAE, Ankara 1984, s.33 Bu Mağara Kazlıbel Dağının Yanında Bulunan Bayrı Köyü Yakınındadır.
[5] Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s.608
[6] Fuat Köprülü, “Avşar”, İslam Ansiklopedisi II, İstanbul 1979, s.29
[7] Togan, “Azerbaycan”, İslam Ansiklopedisi II, İstanbul 1979, s.101.
[8] Bütün Yönleriyle Besni, Komisyon, Besni 1987, s.32, 155
[9] Mahmut Rişvanoğlu, Doğu Aşiretleri ve Emperyalizm, İstanbul 1992, s.135
[10] M. Beşir Aşan, Elazığ-Tunceli-Bingöl İllerinde Türk İskan İzleri, TKAE, s.96-99
[11] Ahmet Buran, Doğu Ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II, Boğaziçi, Ankara 1992, s.23
[12] Cemil Gülseren, Malatya İli Ağızları, TDK, Ankara 2000, s.34-5 Dulkadırlı Afşarları, Doğanşehir (özellikle Sürgü ve vevresinde) ve Darende’de (Ayvalı ve civarı) bulunuyor. Bölgede yaşayan Kurmanç adlı aşiretler ise Kayı boyundandır. Arapkir’de de Avşarlara rastlanıyor. Avşar boyundan olup “Remzi” mahlasını kullanan Aşık Mehmet Mevlüt (1848-1907) Arapkirli idi. Remzi’den bir dörtlük (Yurt Ansiklopedisi, 8. Cilt, s.5489) :
Güzeller içinde nam kurmuşsun
Canımın sevdiği dilber olmuşsun
Remzi’yi ben öldürürüm demişsin
Bab-ı ihsanını tez eyle bari.
[13] Refet Yınanç/Mesut Elibüyük, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi Ün., Ankara 1983, s.75, 108, 118, 125, 134, 137, 175, 409-10, 450. Parantez içindekiler köylerin bağlı bulunduğu nahiyelerdir.
[14] M.Kemal Özergın; "14.Yy'da Türk Dünyasi", Milli Egitim Ve Kültür Dergisi, s.22,Ankara 1983
[15] Köprülü, “Artukoğulları”, İslam Ansiklopedisi I, s.617
[16] Refet Yınanç, Mesut Elıbüyük; Maras Tahrir Defteri I. Ankara 1988.s.17. Refet Yınanç; Dulkadir Beyligi, Ankara 1989, s.7
[17] Faruk Sümer, Çepniler, TDAV Yay., İstanbul 1992, s.40 Çepni, Eymür, Bayındır, Karkın, İğdir, Alayundlu, Döğer, Bayat Boylarıyla Beraber.
[18] Bilgehan Atsız Gökdağ, “M.Ö. 2000’li Yıllardan Günümüze Giresun’daki Türk Varlığı”, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildiriler (24-5 Mayıs 1996), Giresun Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 1997, s.37
[19] Enver Kartekin;Ramazan-Oğulları Beyliği Tarihi, İstanbul1979, s.42-3
[20] Faruk Sümer; Oguzlar, s.149. Faruk Sümer;Karakoyunlular,s.31
[21] Tuncer Gülensoy, ”Elazığ, Tunceli, Bingöl Ve Diyarbakır Yörelerindeki Boy, Soy, Oymak Ve Aşiret Adları Üzerine”, TDAD, Şubat 1984


Kaynak : Adnan Menderes KAYA
Avşar Türkmenleri Kitabından Alınmıştır.

HİÇ SEVMEM BU AVŞAR DEVLETLERİNİ BİRAZDAHA KISA VE ÖZ OLANI YOK MUU

Neyini sevmiyosun pki:?

tesekkürler..

Rahatsız edici tüm mesajları siliyorum arkadaşlar

ya niye siliyosun olayı ben anlamak istiyorum o mesajlar neyin nesi noluyor

Bilemiyorum...2009'daki yorumlardan sanırım...arkadaş rahatsız olmasın diye sildim

benim sorduğum soruda ne rahatsız edici , avşarım deyince merak ettim

itaam edilen benim ben suçumu anladım arkadaşa yazılan yazıyı benim mesaj butonumda ne işe var onuda anlamadım benim yazdığım ilk yazıların lp si görünürmü nerden yazıldığı