1281 yılında babası Ertuğrul bey vefat edince yerine geçti, İnegölü Karacahisarı Rumlardan aldı, 1299'da Konya'daki Selçuk sultanı üçüncü Alaüddin Keykubad, Gazan hana esir olunca, Yenişehir'de Osmanlı devletini kurdu.
Cesur, zeki ve tam bir müslümandı. Çok cömertti. Şeyh Edebali hazretlerinin kızıyla evlenip, bundan Alaüddin paşa oldu. Ömer beyin kızı Bala hatundan da sultan Orhan oldu. Konya Selçuki sultanı Alaüddin şahın 1288 senesinde sultan Osman'a gönderdiği takdir, iltifat ve nasihatlerle dolu uzun mektubu ve Sultan Osman'ın edep ve nezaket dolu cevabı, Mirat-ı kainat kitabında yazılıdır.
Ömrü, Rum kafirleriyle savaşmakla ve İslamiyet'i yaymakla geçti. Müslümanları rahata, huzura kavuşturmak için çok çaba sarfetti. Vefat edeceği zaman, oğlu Orhan beye gönderdiği vasiyetnamesi, İslamiyet'e olan sevgi ve saygısını, Türk milletinin rahat ve huzurunu düşündüğünün kanıtıdır. Vasiyetnamenin özü şöyledir:
(Allahü tealanın emirlerine muhalif bir şey eylemeyesin! Bilmediğini İslam ulemasından sorup anlayasın! İyice bilmeyince bir işe başlamayasın! Sana itaat edenleri hoş tutasın! Askerine inamı, ihsanı eksik etmeyesin ki, insan ihsanın kuludur. Zalim olma! Alemi adaletle şenlendir. Ve Allah için cihadı terk etmeyerek beni şâd et! Ulemaya riayet eyle ki, ahkam-ı İslamiye işleri nizam bulsun! Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona rağbet, ikbal ve hilm göster! Askerinle ve malınla gururlanma! Bizim mesleğimiz Allah yolunda cihaddır ve maksadımız Allah’ın dinini yaymaktır. Yoksa, kuru kavga ve cihangirlik davası değildir. Sana da bunlar yaraşır. Daima herkese ihsanda bulun! Memleket işlerini noksansız gör! Hepinizi Allahü teâlâya emanet ediyorum.)
Osmanlı sultanları, bu vasiyetnameye altıyüz yıl boyu sarılmış ve devletin hiç değişmeyen anayasası olmuştur.